کتاب «عقد حبس» نوشته محمدمعین شاهینی با حضور نویسنده اثر و محمدصادق لبانی مطلق، عضو هیئت‌علمی دانشگاه خاتم و دانش‌آموخته دانشگاه امام صادق(ع) و دانشگاه تهران، اولین کتابی بود که در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران رونمایی شد.

لبانی مطلق درباره این اثر اظهار کرد: می‌توانم گواهی دهم این کتاب اثری شایسته و فاخر است و این بحث مهجور برای اولین بار مطرح شده است. این کتاب برای نخستین بار موضوع عقد حبس را با عقد وقف و سکنی و رقبی مقایسه کرده است. نویسنده به تقسیم‌بندی نظر فقها درباره این موضوع طی چندصد سال پیش و به ابعاد مختلف بحث پرداخته است. به دانشجویان حقوق و طلاب توصیه می‌کنم این کتاب را مطالعه کنند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه خاتم تأکید کرد: نویسنده نگاهی صرفاً تأییدی به بیانات فقهای معظم نداشته است و هم درباره فقهای مذاهب خمسه و اربعه و اهل سنت و مذهب امامیه بحث‌هایی را با نگاهی کاملاً اخلاقی مطرح کرده‌ و درباره تقسیم‌بندی قانون مدنی و فقه امامی، ابعاد مختلف موضوع را مطرح و در این خصوص انتقاداتی را ارائه کرده‌ است.

راهنمایی برای قانون‌گذاران

دکتر محمدصادق لبانی مطلق با اشاره به اینکه این کتاب برای اولین بار به این موضوع و ابعاد مختلفش نگاهی نقادانه داشته است، افزود:  اگر روزی قرار باشد قانون مدنی در خصوص عقد حبس و عقد وقف اصلاح شود، این کتاب می‌تواند برای قانون‌گذاران راهنمای خوبی باشد و از تقسیم‌بندی ارائه‌شده در این کتاب بهره ببرند.

این استاد دانشگاه ویژگی کتاب «عقد حبس» را به این صورت شرح داد: نویسندگان نه‌تنها آرای فقه امامیه و مذاهب خمسه بررسی کرده‌اند، بلکه آن‌ها را با قوانین جدید هم تطبیق داده‌اند و رویکردهای آرای قضایی نیز در کتاب اعمال شده و این بر غنای کتاب افزوده است؛ با این حال، این کتاب برای ادامه دادن و انتشار جلد بعدی ظرفیت دارد.

شناساندن مفهوم عقد حبس به جامعه، رسالت اصلی کتاب

محمدمعین شاهینی، نویسنده کتاب «عقد حبس»، بیان کرد:‌ رسالت نهایی کتاب، شناساندن عقد حبس به جامعه است. رسیدن به این رسالت نیاز به مقدماتی داشت که اولین آن مشخص کردن چیستی و جایگاهش در حقوق ایران بود.

شاهینی درباره مفهوم عقد حبس توضیح داد: برای انجام امور خیریه و واگذاری املاک به دیگران راه‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آن‌ها وقف است. در وقف ما اموال را به‌صورت دائمی و رایگان در اختیار دیگران قرار می‌دهیم. عقد حبس نیز نزدیک به وقف است؛ اما عمده تفاوتش موقت بودن وقف در عقد حبس است.

شاهینی خاطرنشان کرد: بااینکه دو بار در قانون مدنی از کلمه حبس یاد شده است، اما این مفهوم میان خود حقوق‌دانان برجسته نیز شناخته‌شده نیست.

او در خصوص پیشینه بحث توضیح داد: وقتی برای آشنایی با عقد حبس به متون قانونی اصلی و مدنی مراجعه می‌کنیم، هیچ‌گاه با ماهیت و چیستی این مفهوم مواجه نمی‌شویم؛ لذا با بررسی تمام قوانین به ماهیت و چیستی عقد نرسیدیم. بعد از آن به‌سراغ کتب حقوقی ارزشمندی رفتیم و به نوعی دچار سردرگمی شدیم و در نهایت به مفهوم عقد حبس در این کتب نیز نرسیدیم. دیگر حقوق‌دانان نیز به‌صورت مختصر و بسیار مجمل در این خصوص صحبت کرده‌اند. در نهایت با بررسی آثار حقوقی متوجه چیستی عقد حبس به‌طور دقیق نمی‌شویم. دلیلش این است که ما در خود متون روایی و فقهی با نصوص بسیار محدودی مواجهیم. سیر تاریخی ۱۴۰۰ساله را در این خصوص بررسی کردیم و در نهایت به این رسیدیم که کتب فقها در چند خط به این موضوع پرداخته‌اند؛ لذا در گام ابتدایی دقیقاً متوجه چیستی و ماهیتش نشدیم.

نویسنده «عقد حبس» درباره ویژگی‌های این کتاب گفت: این اثر با بررسی سیر تاریخی عقد حبس و نقد نظرات موجود میان متون فقها و متون روایی، کاربردهای عقد حبس را احصا کرد و گامی ابتدایی در راستای مشخص کردن چیستی عقد برداشت تا بعد از آن، جایگاه این عقد را در حقوق ایران مشخص کنیم.

«عقد حبس»، اولین کتاب در نوع خود

شاهینی افزود: این کتاب در نوع خود اولین است. در خصوص نهادها و موضوعات حقوقی مختلف، کتب بسیاری و ابواب فقهی متناسب داریم؛ اما درباره عقد حبس کتابی نداشته‌ایم که به صورت جمع‌بندی‌شده و کامل مباحث را بیان کند. در کتب فقهی با عبارات چند خطی مواجهیم.

این حقوق‌دان اضافه کرد: ویژگی دیگر این اثر بررسی سیر تاریخی بحث عقد حبس در فقه است. در جامعه حقوقی دچار این معضلیم که به یک نتیجه حقوقی می‌رسیم و از فقه به‌عنوان مؤیدش استفاده می‌کنیم؛ اما در این اثر این کار را نکرده‌ایم و سیر تاریخی ۱۴۰۰ساله این مفهوم را بررسی کرده‌ایم و به دور از هر حاشیه‌ای، به صورت عقلانی و مبتنی بر نصوص، آن را نقد و سه کاربرد را احصا کرده‌ایم.

شاهینی ویژگی سوم را به این صورت بیان کرد: مشکل دیگری که در حقوق داریم، این است که آثار جمع‌بندی‌شده نداریم و کتابی نظرات را به‌صورت جمع‌بندی‌شده ارائه نکرده است. بنابراین، ویژگی سوم با ویژگی دوم مرتبط است و آن، نقد و ارزیابی این نظرات به صورت جمع‌بندی‌شده است.

او در پایان گفت: ویژگی چهارم تعیین کلی احکام حبس است. تمرکز ما بیشتر روی ماهیت و جایگاه حبس عقد بوده؛ اما گریزی هم به احکام عقد حبس زده‌ایم. ویژگی دیگر بررسی تمایز عقد حبس با عقود مشابه است که هرگز صورت نگرفته بود و ما تمام قونین و آرای مرتبط با عقد حبس را به صورت خلاصه و جمع‌بندی‌شده در اختیار مخاطبان قرار داده‌ایم.