به گزارش کافه‌اقتصاد؛ (دکتر فرشید فرحناکیان: عضو هیئت‌مدیرۀ کانون وکلای مرکز) ؛ امارات مانند عربستان یاد گرفته است چگونه در مسیر اقتصاد غیرنفتی، گام بردارد و در عصر چندقطبی رشد کند. این کشور به‌عنوان خانه بیش از ۱ /۰ درصد مردم جهان، نزدیک به ۱۰ درصد از ذخایر نفت دنیا را در خود جای داده است. امارات، اکنون نزدیک‌ترین متحد عربی آمریکا محسوب می‌شود؛ اما درعین‌حال چین بزرگ‌ترین شریک تجاری آن است. این کشور، مرکز تجارت هند و آفریقا به شمار می‌آید؛ لقب سنگاپور خاورمیانه را دارد و سه سال قبل یکی از اولین کشورهای خلیج‌فارس بود که روابط خود را با اسرائیل عادی کرد تا نشان دهد حتی با وجود جنگ در خاورمیانه و رقابت ابرقدرت‌ها در جهان، در حال پیشرفت است.
امارات تلاش کرده اقتصاد غیرنفتی آن تقریباً شش درصد در سال رشد کند؛ نرخی که هند آن را دارد؛ اما غرب و حتی چین فقط می‌توانند رؤیایش را داشته باشند؛ زیرا تاجران چینی، سرمایه‌داران هندی، میلیاردرهای روسی و بانکداران غربی در امارات، سال‌هاست به‌طور یکسان به دنبال ثبات و موفقیت هستند و امسال این کشور از سرتاسر جهان برای ۵۱۱ پروژه سبز خود سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرد تا سهم جهانی‌اش در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در پروژه‌های سبز را با دستور کار ۱۰ ساله اقتصادی دوبی D33 که هدف آن دو برابر کردن اندازه اقتصاد امارت در دهه آینده است، در نیمه نخست امسال به ۵۸ /۶ درصد برساند.
علاوه بر آن توانست در بحبوحه هرج‌ومرج و بی‌نظمی که سنگاپور برای گذار از عصر طلایی جهانی‌شدن از سر می‌گذراند، پیشی بگیرد، لقب بهشت منطقه را از آن خود کند و خطرناک‌تر آنکه، دامنه نفوذ سیاسی‌اش را در خارج از کشور گسترش دهد؛ به‌نحوی‌که هم موفقیت‌ها و هم شکست‌هایش، درس‌هایی برای قدرت‌های میانه در اقتصادهای ورشکسته جهان باشد. برای نمونه، استراتژی بازی آن با نقاط قوت اقتصادی دوبی در سال ۲۰۰۹ یک درس اقتصادی برای عبور از بحران‌های مالی باشد. بحرانی که آن سال موجب سقوط سنگین صنعت ساختمان به‌عنوان اصلی‌ترین صنعت بومی دوبی شد و بسیاری از بدهکاران، ماشین‌ها و ساختمان‌های خود را رها کردند تا تحت تعقیب قضایی قرار نگیرند. در چنین شرایطی اما ابوظبی پیشنهاد یک بسته نجات ۲۰ میلیارد دلاری را بر روی میز امیر دوبی گذاشت. هدف از ارائه این بسته، پرداخت دیون و اوراق قرضه بود؛ بسته نجات مالی که بهای سنگینی برای دوبی به همراه داشت و امیر دوبی را مجبور کرد در مقابل، امتیازهای مهمی به ابوظبی بدهد که مهم‌ترین آن‌ها، همراهی با سیاست‌های یک‌جانبه و ماجراجویانه در نقاط مختلف خاورمیانه بود. یا در نمونه‌ای دیگر، وسواسی که نسبت به فناوری و بلاک‌چین وجود داشت و نظام اقتصادی امارات در سایر زمینه‌ها از مزایای آن نهایت استفاده را برد تا تأثیرات چشمگیرش بتواند حساسیت‌های عمومی را از بین ببرد و البته به‌شدت نیز موفق بود؛ چون اکنون، اپراتورهای بنادر این کشور، سایت‌هایی از لندن و لوآندا (مرکز کشور آفریقایی آنگولا) گرفته تا بمبئی و مانیلِ فیلیپین را اداره می‌کنند. یکی از شرکت‌های اماراتی، تقریباً بر یک‌دهم کل ترافیک جهانی کانتینرهای حمل‌ونقل جهان نظارت دارد. مسدار؛ یکی از بزرگ‌ترین شرکت انرژی‌های تجدیدپذیر دنیا، از مزارع بادی تگزاس گرفته تا نیروگاه‌های خورشیدی ازبکستان، سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام می‌دهد و امارات را به یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در آفریقا برای ساخت زیرساخت‌های حیاتی در سراسر این قاره تبدیل کرده است؛ و این تنها امتیاز امارات در توسعه هوشمند اقتصادی نیست.
دسترسی به سرمایه، قدرت محاسباتی و داده‌های عمقی نیز به پژوهشگران هوش مصنوعی ابوظبی کمک کرده تا Falcon LLM را توسعه دهند. یک الگوی زبانی بزرگ منابع باز که تاج را از LLaMA گرفته، با تعداد بیشتری چت‌بات برای استفاده در دسترس است و حتی بسیاری از کارشناسان را به این باور رسانده که امارات می‌تواند پس از آمریکا و چین، سومین کشور مهم هوش مصنوعی جهان باشد. جایگاهی که به‌زعم تحلیلگران، حاکمان آن با ایجاد نهادهایی برای حکمرانی اقتصادی خوب به وجود آورده‌اند و سودمندی موقعیتی این کشور را به‌عنوان پایگاهی در چهارراه آفریقا، آسیا و اروپا دوچندان کردهاند. رخدادی که با استقبال از استعدادهای خارجی، ابعاد دموکراتیک امارات را هم عمق بخشیده و با آنکه درواقعیت، امارات آزادی‌های سیاسی را به‌شدت محدود می‌کند و حتی سوابق بدی درزمینۀ حقوق بشر دارد، باعث شده است، متخصصان و مهاجران ماهر دنیا، به امید داشتن یک پایگاه اجتماعی مطلوب، درآمد و رفاه بالا، کمبود یک‌میلیونی نیروی انسانی ماهر این کشور را پر کنند؛ درحالی‌که عربستان سعودی برای جذب نیروی متخصص به اقدامات پرهزینه‌تری مانند ایجاد دفاتر منطقه‌ای در ابوظبی متوسل شده است؛ و تنها کشور متوسل به چنین راه‌هایی برای استفاده از پتانسیل‌های اقتصادی امارات نیست.
کشورهای طرفدار سیاست صنعتی سال‌هاست که معاملات خود را با این کشور حفظ کرده و توسعه داده‌اند. هند که نسبت به تجارت آزاد محتاط است، اولین قرارداد خود را در دهه اخیر با امارات امضا کرد و تجارت میان دهلی و ابوظبی، تاکنون ۱۶ درصد از حیث اسمی رشد داشته است. توافق با اسرائیل نیز دانش فناوری امارات را فزونی بخشیده و امکان دسترسی دانشمندان و متخصصان شرکت‌های فناورمحور این کشور به سرمایه و بازارهای استارت‌آپی بزرگ‌تر از خلیج‌فارس را البته تا قبل از جنگ حماس-تل‌آویو، بیشتر کرده است؛ مهم‌تر آنکه، امارات چند روز پیش با افتتاح «الظفره»؛ «بزرگ‌ترین نیروگاه خورشیدی تک‌سایتی جهان» که در وسط بیابان و در ۳۰ کیلومتری جنوب پایتخت ابوظبی واقع شده، دامنه ارتباطات تجاری خود را با چین و فرانسه توسعه داد. ارتباطاتی که قطعاً با میزبانی از کنفرانس آب‌وهوایی سازمان ملل موسوم به COP28 گسترده‌تر شد و می‌تواند نگاه جهان به این کشور نفتی را تغییر دهد. به‌واقع، دوبی، سرزمین بلندترین آسمان‌خراش‌های جهان، می‌خواهد اثبات کند امارات رهبر گذارِ «پیشگامانه» به اقتصاد سبز است و می‌تواند در عین وابستگی به دلارهای نفتی، به هدف کربن صفر تا سال ۲۰۴۵ برسد. تضادی عینی که بحرین، عمان، کویت، قطر و مصر نیز در پی آن هستند؛ اما تاکنون نتایج مشابه امارات و ریاض را هم نگرفته‌اند و اقدامات متنوع‌سازی اقتصادی آن‌ها به اصلاحات بیشتری نیاز دارد.
۱) سرمایه‌گذاری جهت افزایش ظرفیت تولید نفت
اداره اطلاعات انرژی ایالاتمتحده در گزارش اخیر خود از بازار بین‌المللی انرژی، آورده است که امارات متحده عربی سرمایه‌گذاری زیادی در افزایش ظرفیت تولید هیدروکربن و توسعه زیرساخت‌های میان‌‌‌‌‌دستی و پایین‌‌‌‌‌دستی برای سازگاری با رشد آینده درزمینۀ تولید هیدروکربن‌‌‌‌‌ها انجام داده است، بااین‌حال بر اساس گزارش تحلیلی منتشرشده توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا، طی ۱۰ سال گذشته، میانگین تولید واقعی امارات تنها کمتر از ۳میلیون بشکه در روز بوده است، دلیل این امر توافق‌های کاهش تولید بین اوپک و کشورهای عضو غیراوپک (که مجموعاً تحت‌عنوان اوپکپلاس شناخته می‌شوند) عنوان شده است.
به نوشته نشریه «هیدروکربن اینجینیرینک» با تکیه‌بر نظرسنجی‌‌‌‌‌های معتبر اقتصادی، شرکت ملی نفت امارات متحده عربی و شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) هدف خود را برای افزایش ظرفیت تولید نفت خام تا سال۲۰۲۷ میلادی، معادل ۵میلیون بشکه در روز اعلام کردهاند. شرکت ملی نفت ابوظبی برای دستیابی به این هدف، اکتشاف و توسعه بالادستی را افزایش داده است. این شرکت میزان جذب سرمایه را از سال۲۰۲۳ تا ۲۰۲۷، تا ۱۵۰میلیارد دلار افزایش داد و از برنامه‌های توسعه‌‌‌‌‌ای خود در راستای افزایش تولید رونمایی کرد. امارات همچنین بر افزایش ظرفیت تولید در سایت‌‌‌‌‌های جدید متمرکز است. در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، ابوظبی، شارجه و راس‌‌‌‌‌الخیمه، چندین نشست جهت بررسی و صدور مجوزهایی برای بلوک‌‌‌‌‌های اکتشافی برگزار کردند که برای نخستین‌بار به شرکت‌های نفتی داخلی و بین‌المللی ارائه می‌شد.
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالاتمتحده، شرکت ملی نفت ابوظبی ظرفیت تولید رسمی خود را برابر با ۵/ ۴ میلیون بشکه در روز گزارش کرده است که حدود ۵۰۰هزار بشکه در روز بالاتر از برآورد این اداره در سال۲۰۲۳ است. پیش‌بینی آن زمان اداره اطلاعات انرژی ایالاتمتحده، تولید ۴میلیون بشکه در روز بود، بااین‌حال توانایی شرکت ملی نفت ابوظبی برای حفظ ظرفیت تولید اعلامشده، با اماواگرهای فراوانی روبه‌رو است. برآوردها از منابع دیگر مانند Energy Intelligence و Rystad Energy ظرفیت تولید امارات متحده عربی را به محدوده ۳/ ۴ میلیون بشکه در روز تا ۴/ ۴میلیون بشکه روزانه نزدیک می‌کند. بدیهی است افزایش ظرفیت باعث افزایش قابل‌‌‌‌‌توجه تولید نفت خام خواهد شد. در صورت تحقق این افزایش تولید، اداره اطلاعات انرژی ایالاتمتحده انتظار دارد که تولید نفت خام این کشور به فراتر از پیش‌بینی جدید خود نیز برسد. امارات متحده عربی هفتمین تولیدکننده سوخت مایع در جهان در سال۲۰۲۲ و سومین تولیدکننده بزرگ در میان کشورهای اوپک بود. این کشور در ابتدای سال۲۰۲۳ حدود ۱۱۱میلیارد بشکه ذخایر نفت خام اثبات‌شده داشت؛ رقمی که از ۱۰۷میلیارد بشکه در سال۲۰۲۲ بالاتر بود.
امارات متحده عربی در سال۱۹۶۷ به اوپک پیوست و در کنار عربستان سعودی یکی از تنها اعضای اوپک است که ظرفیت تولید نفت خام مازاد و قابل‌توجهی برای رفع کمبودهای احتمالی در سمت عرضه دارد. ظرفیت تولید مازاد به ظرفیتی اطلاق می‌شود که در دسترس است؛ اما به دلیل تصمیم‌گیری‌های راهبردی تک‌‌‌‌‌تک اعضای ائتلاف یا با رأی جمعی، مورد بهره‌‌‌‌‌برداری واقع نشده است. در ۴ ژوئن ۲۰۲۳ اوپکپلاس اعلام کرد که این ائتلاف نفتی قصد دارد اهداف و سقف پیشین تولید نفت خام خود را برای کشورهای عضو تا پایان سال۲۰۲۴ تمدید کند. علاوه بر این، قرار بود اهداف تولید نفت خام برای کشورهای عضو اوپکپلاس نیز از ژانویه ۲۰۲۴ تعدیل شود. اوایل سال گذشته بود که کشورهای تولیدکننده نفت عضو ائتلاف اوپکپلاس، بالاترین رقم کاهش تولید جمعی خود را طی حدود یک سال، رقم زدند. متعاقب این تصمیم، مجموع تولید نفت خام ائتلاف، معادل ۶۸۰هزار بشکه در روز کاهش‌یافته و به ۳۷ میلیون و ۶۴۰هزار بشکه رسید.
تعدادی از تولیدکنندگان بزرگ نفت عضو اوپکپلاس نیز اعلام کردند تولید خود را در نیمه دوم سال۲۰۲۳، برابر با یک‌میلیون و ۱۶۰هزار بشکه در روز کاهش خواهند داد. ریاض به‌عنوان پرچم‌دار صادرات نفت خام دنیا نیز از کاهش ۵۰۰هزار بشکه‌ای تولید خود خبر داد و دلیل اجرای این تصمیم را حفظ ثبات و بازگرداندن آرامش به بازار متلاطم نفت عنوان کرد. لازم به ذکر است در زمستان ۲۰۲۳، افت معنادار تقاضای جهانی نفت در کنار سیر نزولی قیمت این کالای استراتژیک، سبب شد دولت امارات متحده عربی در آخرین ماه زمستان حجم صادرات نفت خام خود را به گروهی از مشتریان آسیایی تا حدود ۵درصد کاهش دهد. در همین ارتباط، شرکت ملی نفت ابوظبی که قسمت اعظم تولید نفت امارات متحده عربی را بر عهده دارد، در اقدامی غافلگیرانه و کم‌‌‌‌‌سابقه، به اطلاع خریداران آسیایی نفت خود رساند که کاهش حجم صادرات نفت، از ابتدا در مفاد قراردادهای بلندمدت فی‌مابین پیش‌بینی‌شده بود.
برخلاف سایر کشورهای عضو که سهمیه تولیدشان در ژوئن ۲۰۲۳ کاهش یافت، هدف تولید امارات ۲۰۰هزار بشکه در روز افزایش یافت، بااین‌حال در جدیدترین نشست اوپکپلاس، در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۳، امارات موافقت کرد که به‌منظور کمک به تلاش‌های اوپکپلاس برای کاهش عرضه جهانی نفت خام، کاهش داوطلبانه تولید خود را در راستای اهداف اعلامشده تولید خود برای سه‌ماهه اول سال۲۰۲۴، عملیاتی کند. این تغییر؛ درواقع هدف تولید نفت خام امارات را از ۳میلیون و ۲۰هزار بشکه در روز در سال۲۰۲۳ به ۳میلیون و ۶۰هزار بشکه در روز بین ژانویه ۲۰۲۴ تا پایان مارس ۲۰۲۴ افزایش خواهد داد، پس‌ازآن، هدف تولید نفت خام امارات متحده عربی برای ادامه سال۲۰۲۴ به ۳میلیون و ۲۲۰هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. تحقق این مهم تنها در صورتی امکان‌پذیر است که امارات تصمیم داشته از تمامی توافق‌های منعقد‌‌‌‌‌شده در سال۲۰۲۳ تبعیت کرده، ضمن آنکه در ادامه سال۲۰۲۴، پیشنهاد کاهش بیشتر تولید از سوی اوپکپلاس مطرح نشود.
دکتر فرشید فرحناکیان: عضو هیئت‌مدیرۀ کانون وکلای مرکز
Sunday, 28 April , 2024