به گزارش کافه اقتصاد از خانه ملت یکی از پرسش‌های مهم درباره طرح «بانکداری جمهوری اسلامی ایران» این است:

 پس از تصویب این طرح ساختار کلی بانک مرکزی چگونه خواهد شد؟

در شور دوم طرح، ارکان بانک مرکزی عبارتند از: مجمع عمومی، هیئت عالی، هیئت نظار، هیئت عامل و شورای فقهی. مجمع عمومی به‌عنوان اولین رکن بانک مرکزی متشکل از رئیس‌جمهور، وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس سازمان برنامه و بودجه و دو نفر اقتصاددان، یک نفر به انتخاب رئیس قوه مقننه و یک نفر به انتخاب رئیس قوه قضائیه است. از‌جمله وظایف مجمع عمومی، انتخاب اعضای هیئت نظار، بررسی و تصویب صورت‌های مالی بانک مرکزی و اتخاذ تصمیم نسبت به گزارش‌های هیئت نظار است.

هیئت عامل نیز متشکل از رئیس کل بانک مرکزی، قائم مقام و معاونین رئیس کل است. رئیس کل بالاترین مقام اجرایی بانک مرکزی است و مسئولیت اداره بانک مرکزی و اجرای قوانین و مقررات مرتبط با وظایف و اختیارات بانک مرکزی را برعهده دارد. همچنین رئیس کل در قبال اقدامات بانک مرکزی پاسخگو است.

«ترکیب اعضای هیئت عالی و نحوه انتخاب آنها چگونه است؟»

هیئت عالی متشکل از هفت نفر شامل وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس کل بانک مرکزی و چهار نفر اعضای غیراجرایی (حقیقی) است (ماده ۷). این هیئت وظایفی ازجمله تعیین سیاست‌های پولی، نظارت بر عملکرد هیئت عامل، اتخاذ تصمیمات مربوط به وظیفه نظارتی بانک مرکزی بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را برعهده داشته و درواقع جایگزین شورای پول و اعتبار می‌شود.

رئیس کل بانک مرکزی بر‌اساس مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام مورخ ۱۳۹۳/۰۸/۲۴ نصب و عزل می‌شود. بر این اساس شور دوم طرح بانک مرکزی از منظر نصب و عزل رئیس کل بانک مرکزی تفاوتی با قوانین فعلی پیدا نمی‌کند. به‌طور دقیق‌تر، بر‌مبنای مصوبه مذکور رئیس کل به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و بعد از تصویب هیئت دولت، با تأیید و حکم رئیس‌جمهور انتخاب می‌شود. همچنین عزل رئیس کل به پیشنهاد رئیس‌جمهور و بعد از تصویب دوسوم اعضای هیئت دولت با حکم رئیس‌جمهور انجام می‌گیرد.

سایر اعضای غیراجرایی (حقیقی) هیئت عالی که متشکل از دو نفر اقتصاددان و دو نفر متخصص بانکداری است به پیشنهاد رئیس کل و تأیید و حکم رئیس‌جمهور انتخاب و ازسوی رئیس‌جمهور عزل می‌شوند.

«دوره مسئولیت اعضای غیراجرایی پنج سال است اما برای دور اول یک نفر اقتصاددان و یک نفر متخصص بانکداری برای دوره ۵/۲ ساله انتخاب می‌شود. این پیشنهاد به چه دلیل است؟»

در ادبیات اقتصاد، اثرگذاری سیاست پولی در کوتاه‌مدت و بلندمدت متفاوت از یکدیگر است. بدینصورت که در هنگام اجرای سیاست انبساطی توسط بانک مرکزی در کوتاه‌مدت تأثیرات مثبتی بر رشد و رونق اقتصادی ایجاد شده اما این تأثیرات مثبت در بلند‌مدت در‌صورتی‌که تصمیمات درست اتخاذ نشده باشد، تبدیل به آثار منفی از‌جمله تورم خواهد شد. با توجه به اینکه سیاست پولی می‌تواند در کوتاه‌مدت به رشد و رونق اقتصادی منجر شود، سیاستگذاران تمایل پیدا می‌کنند با اتخاذ تصمیمات کوتاه‌‌مدت برای خود مقبولیت کسب کنند. اما آثار مثبت سیاست‌های کوتاه‌مدت می‌تواند با آثار منفی و مخرب بلندمدت که همان تورم است خنثی شود. بنابراین اگر شروع و پایان دوره مسئولیت اعضای هیئت عالی به‌صورت هم‌زمان باشد، این انگیزه برای آنها وجود دارد که در جهت اهداف سیاسی و ایجاد مقبولیت، در اواخر دوره مسئولیت سیاست‌های انبساطی دنبال کنند. در این شرایط آثار مثبت سیاست پولی که در کوتاه‌مدت اتفاق می‌افتد، در دوره مسئولیت اعضای فعلی هیئت عالی رخ داده و آثار تورمی آن در زمان مسئولیت اعضای دور آینده نمایان می‌شود. بنابراین برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی، ساختار هم‌پوشان دوره مسئولیت اعضای غیراجرایی هیئت عالی در نظر گرفته شده است. همچنین افرادی که برای مدتی در هیئت عالی عضویت داشته‌اند مزیت دارا بودن تجریه و انباشت دانش را دارند. سازوکار طراحی شده به‌نحوی است که می‌تواند به انتقال دانش و تجربه اعضای قدیمی‌تر به اعضای جدید کمک کند.

در‌عین اینکه سازوکار طراحی شده مزایای استفاده مناسب از سیاست پولی و انتقال دانش و تجربه را در پی دارد اما مکانیسم نصب و عزل اعضای هیئت عالی ازسوی رئیس‌جمهور می‌تواند این مزیت را تحت تأثیر قرار داده و از بین ببرد. به‌عبارت‌دیگر رئیس‌جمهور می‌تواند در زمان‌های مختلف به عزل اعضای هیئت عالی و نصب اعضای جدید مبادرت ورزد که ساختار هم‌پوشان فوق را از بین خواهد برد.